ΕΠΙΛΥΩ | Επιστημονικός Φορέας Ιατρικής Μετεκπαίδευσης

Ευαγγελία Ευαγγέλου, Τελειόφοιτη Τμήματος Επιστήμης Διατροφής και Διαιτολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Τα τελευταία χρόνια, τα λειτουργικά τρόφιμα έχουν συγκεντρώσει αυξανόμενο επιστημονικό και δημόσιο ενδιαφέρον για την υγεία. Διεθνείς οργανισμοί όπως η EFSA, η FDA και ο ΠΟΥ ορίζουν τα λειτουργικά τρόφιμα ως εκείνα που περιέχουν βιοδραστικά συστατικά που μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη και τη διαχείριση χρόνιων μη μεταδοτικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων, του διαβήτη τύπου 2 και ορισμένων μορφών καρκίνου. Βιοδραστικά συστατικά αποτελούν ενδεικτικά το λυκοπένιο, το ασκορβικό οξύ, οι ανθοκυανίνες, οι ξανθοφύλλες, τα φλαβονοειδή, τα ω-3 λιπαρά οξέα, το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA).

Πρόκειται για καινοτόμα τρόφιμα τα οποία περιέχουν ουσίες ή ζωντανούς μικροοργανισμούς που ενδέχεται να έχουν ευεργετική επίδραση στην υγεία ή να προλαμβάνουν ασθένειες, σε συγκέντρωση που είναι ασφαλής και επαρκώς υψηλή για να επιτευχθεί το επιθυμητό όφελος. 

Τα φυσικά λειτουργικά τρόφιμα περιλαμβάνουν μη επεξεργασμένα φρούτα, ξηρούς καρπούς, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως και ψάρια πλούσια σε απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, φυτικές ίνες, αντιοξειδωτικά και φυτοχημικά. Αντίθετα, τα επεξεργασμένα λειτουργικά τρόφιμα υποβάλλονται σε σκόπιμες προσαρμογές της σύνθεσής τους - όπως εμπλουτισμός, ενίσχυση ή μείωση ορισμένων συστατικών - προκειμένου να αυξηθεί το βιοδραστικό τους δυναμικό και να υποστηριχθούν συγκεκριμένα αποτελέσματα για την υγεία. Τέτοιες τροποποιήσεις μπορεί να περιλαμβάνουν την προσθήκη ευεργετικών συστατικών (π.χ. ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, φυτικές στερόλες, προβιοτικά, ασβέστιο και φυλικό οξύ σε χυμούς και ψωμί) ή τη μείωση των ανεπιθύμητων (π.χ. κορεσμένα λίπη, σάκχαρα ή νάτριο). Παράλληλα, μία ακόμα κατηγορία λειτουργικών τροφίμων αποτελούν τα πρεβιοτικά. Ως πρεβιοτικά ορίζονται, τα συστατικά τροφίμων που ευνοούν την ανάπτυξη και τη δραστηριότητα ενός ή περισσότερων μικροοργανισμών που κατοικούν στο γαστρεντερικό σωλήνα, βελτιώνοντας έτσι την υγεία του ξενιστή. Η πιο κοινή μορφή πρεβιοτικών είναι η ινουλίνη και η ολιγοφρουκτόζη. Η εντερική μικροχλωρίδα ζυμώνει τις ολιγοφρουκτόζες παράγοντας  βραχείας αλύσου λιπαρά οξέα (SCFA) όπως το βουτυρικό, οξικό και προπιονικό οξύ, τα οποία έχουν πιθανά οφέλη για την υγεία.

Ο προσδιορισμός μελλοντικών εφαρμογών των λειτουργικών τροφίμων στην επιστήμη της διατροφογενομικής αποτελεί πεδίο έρευνας με πληθώρα προοπτικών. Η διατροφογενομική αξιολογεί τις αλλαγές στην έκφραση γονιδίων και πρωτεϊνών και στις μεταβολικές οδούς που ανιχνεύονται ως απόκριση σε αλλαγές στα διατροφικά θρεπτικά συστατικά. Συνεπώς, μπορούν να προσδιοριστούν δείκτες οι οποίοι δύνανται να χρησιμοποιηθούν ως απόδειξη της επίδρασης των βιοδραστικών συστατικών των τροφίμων στην υγεία. Πρόκειται για μια ταχέως αναπτυσσόμενη επιστήμη, ωστόσο τα εργαλεία μέτρησης της γονιδιακής έκφρασης και της παραγωγής μεταβολιτών βρίσκονται ακόμη σε φάση ανάπτυξης.

▪ Temple N. J. (2022). A rational definition for functional foods: A perspective. Frontiers in nutrition, 9, 957516. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.957516

▪ Fekete, M., Lehoczki, A., Kryczyk-Poprawa, A., Zábó, V., Varga, J. T., Bálint, M., Fazekas-Pongor, V., Csípő, T., Rząsa-Duran, E., & Varga, P. (2025). Functional Foods in Modern Nutrition Science: Mechanisms, Evidence, and Public Health Implications. Nutrients, 17(13), 2153. https://doi.org/10.3390/nu17132153

▪ Essa, M. M., Bishir, M., Bhat, A., Chidambaram, S. B., Al-Balushi, B., Hamdan, H., Govindarajan, N., Freidland, R. P., & Qoronfleh, M. W. (2023). Functional foods and their impact on health. Journal of food science and technology, 60(3), 820–834. https://doi.org/10.1007/s13197-021-05193-3

▪ European Commission: Directorate-General for Research and Innovation. (2010). Functional foods. Publications Office. https://data.europa.eu/doi/10.2777/82512

Ευαγγελία Ευαγγέλου, Τελειόφοιτη Τμήματος Επιστήμης Διατροφής και Διαιτολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Τα γλυκά, τα παγωτά και τα αναψυκτικά είναι μόνο μερικά από τα ευρέως γνωστά προϊόντα με γλυκιά γεύση που περιέχουν εμφανώς ζάχαρη. Υπάρχουν πολλά ακόμα τρόφιμα που αποτελούνται, εκτός άλλων, είτε από ζάχαρη είτε από τα λεγόμενα «κρυμμένα» σάκχαρα. 

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η ζάχαρη μπορεί να εντοπιστεί σε διαφορετικές μορφές στις ετικέτες τροφίμων γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση. Ορισμένες από τις λοιπές ονομασίες αποτελούν οι εξής:

• Ζάχαρη (όπως ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο, ζάχαρη άχνη)

• Σιρόπια (όπως σιρόπι καλαμποκιού, σιρόπι καλαμποκιού με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη)

• Μελάσα

• Καραμέλα

• Χυμός

• Μέλι ή αγαύη

• Συστατικά με κατάληξη σε –όζη (γλυκόζη, φρουκτόζη, λακτόζη, μαλτόζη, δεξτρόζη και σακχαρόζη)

• Νέκταρ

• Συμπυκνωμένοι χυμοί

• Ιμβερτοζάχαρο

Ο βέλτιστος τρόπος για να αντιληφθεί ο καταναλωτής την περιεκτικότητα ενός προϊόντος τροφίμου σε προστιθέμενα σάκχαρα είναι η ανάγνωση της διατροφικής ετικέτας. Η διατροφική ετικέτα αποτυπώνει την ενεργειακή αξία του προϊόντος και την σύσταση του (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, συνολικό κι επιμέρους λίπος) ανά 100 γραμμάρια ή ml ή/και ανά γραμμάρια ή ml που έχουν οριστεί από την βιομηχανία τροφίμων. Αναφορικά με το περιεχόμενο των υδατανθράκων, σε μία ετικέτα αναγράφονται το σύνολο αυτών καθώς κι η επιμέρους περιεκτικότητα σε σάκχαρα, που πρόκειται για την συνδυασμένη ποσότητα φυσικών και προστιθέμενων σακχάρων (προαιρετική είναι η καταγραφή των φυτικών ινών). Αυτό σημαίνει πως αν ένα τρόφιμο έχει 20 γραμμάρια υδατανθράκων συνολικά και τα 15 γραμμάρια είναι προστιθέμενα σάκχαρα, τότε τα 5 γραμμάρια που απομένουν αφορούν στα φυσικά σάκχαρα. Οι ετικέτες για τρόφιμα και ποτά με προστιθέμενα σάκχαρα αναγράφουν τον αριθμό γραμμαρίων και το ποσοστό της ημερήσιας αξίας (%DV) για τα προστιθέμενα σάκχαρα. Σχετικά με την ύπαρξη διαφορετικών μορφών ζάχαρης, αυτή αποτυπώνεται στην λίστα συστατικών της ετικέτας διατροφής. Οι ετικέτες διατροφής αναγράφουν πάντα τα συστατικά από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο σε ποσότητα. Εάν κάποιος τύπος ζάχαρης βρίσκεται στην αρχή της λίστας συστατικών, αυτό υποδεικνύει ότι το τρόφιμο πιθανώς περιέχει αυξημένη ποσότητα προστιθέμενης ζάχαρης.

Σύμφωνα με τον ‘’Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1924/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με τους ισχυρισμούς επί θεμάτων διατροφής και υγείας που διατυπώνονται για τα τρόφιμα’’:

«Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα μπορεί να χρησιμοποιείται μόνο όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 5 γραμμάρια σακχάρων ανά 100 γραμμάρια για στερεές τροφές ή 2,5 γραμμάρια σακχάρων ανά 100 ml για υγρές τροφές.»

«Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο δεν περιέχει σάκχαρα μπορεί να χρησιμοποιείται μόνο όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 0,5 γραμμάρια σακχάρων ανά 100 γραμμάρια ή 100 ml.»

«Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο δεν περιέχει πρόσθετα σάκχαρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο όταν το προϊόν δεν περιέχει πρόσθετους μονοσακχαρίτες ή δισακχαρίτες ή άλλο τρόφιμο που χρησιμοποιείται για τις γλυκαντικές του ιδιότητες. Εάν υπάρχουν φυσικά σάκχαρα στο τρόφιμο, η επισήμανση θα πρέπει να φέρει και την ακόλουθη ένδειξη: ‘’ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΦΥΣΙΚΑ ΣΑΚΧΑΡΑ’’.» 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

▪ Spotting hidden sugars in everyday foods. (2024, June 17). Diabetes. https://www.cdc.gov/diabetes/healthy-eating/spotting-hidden-sugars-in-everyday-foods.html

▪ Consumption of Hidden Sugars and Fats in Snacks by Adolescents. International Journal of Health Sciences and Research. Vol.11; Issue: 7; July 2021. DOI: https://doi.org/10.52403/ijhsr.20210751

▪ Marí, J. a. T. (2017). Hidden sugar in food: a risk for health. Journal of Clinical Nutrition & Dietetics, 03(01). https://doi.org/10.4172/2472-1921.100039

▪ FS1305: Added Sugars: Hidden in Plain view (Rutgers NJAES). (n.d.). https://njaes.rutgers.edu/fs1305/

▪ Program, H. F. (2024, March 5). Added sugars on the Nutrition Facts label. U.S. Food And Drug Administration. https://www.fda.gov/food/nutrition-facts-label/added-sugars-nutrition-facts-label

▪ EUR-LEX - 02006R1924-20141213 - EN - EUR-LEX. (n.d.). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:02006R1924-20141213