Θυρεοειδική δυσλειτουργία καιΜεταβολικό σύνδρομο. Μια αμφίδρομη σχέση;

Μαρία Δημητρίου, ΤμήμαΑνοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας, Γ.Ν.Ν.Π. «Άγιος Παντελεήμων», Πειραιάς

Ηθυρεοειδική δυσλειτουργία και το μεταβολικό σύνδρομο είναι από τις πιο κοινέςενδοκρινικές διαταραχές, ενώ σχετίζονται με σημαντική νοσηρότητα καιθνησιμότητα. Οι διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα επηρεάζουν μεταξύ άλλων, ταλιπίδια, το μεταβολισμό της γλυκόζης, την αρτηριακή πίεση, το σωματικό βάρος.Όλα τα προαναφερθέντα συνδέονται με μεταβολικές παραμέτρους και επομένωςοδηγούν σε ανάπτυξη ή επιδείνωση ήδη υπάρχοντος μεταβολικού συνδρόμου. Τομεταβολικό σύνδρομο συνδέεται άρρηκτα με την αντίσταση στην ινσουλίνη και τηνπαχυσαρκία και τα δύο εκ των οποίων επηρεάζονται από τις θυρεοειδικές ορμόνες. Σεαρκετές μελέτες έχει περιγραφεί σύνδεση της παχυσαρκίας και της  δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς.  Η σχέση ωστόσο μεταξύ δυσλειτουργίας τουθυρεοειδούς και μεταβολικού συνδρόμου/αντίστασης στην ινσουλίνη δεν είναι ακόμησαφώς καθορισμένη. Όμως στους παχύσαρκους ασθενείς, η χρόνια φλεγμονή χαμηλούβαθμού στο λιπώδη ιστό που εκκρίνει κυτταροκίνες έχει προταθεί ως ένας από τουςκοινούς μηχανισμούς στις δύο οντότητες γεγονός που ενισχύεται περαιτέρω από τηνύπαρξη κοινών βιοδεικτών όπως είναι η αυξημένη hs-CRP, η ΙL-6 και η παρουσία αυτοαντισωμάτων. Μία νέαπροσέγγιση που κερδίζει ολοένα έδαφος είναι ότι το μεταβολικό σύνδρομο μπορείνα μην είναι απαραίτητα συνέπεια της δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς, αλλά ότι ηδυσλειτουργία του θυρεοειδούς μπορεί να προκύψει από τις επιπτώσεις τουμεταβολικού συνδρόμου. Αυξημένη TSHπουσχετίζεται με ελαφρώς αυξημένη Τ3 παρατηρείται συχνά σε παχύσαρκα άτομα, ειδικάσε αυτά με σοβαρή νοσογόνο παχυσαρκία. Η επικάλυψη μεταξύ των δύο διαγνώσεωνείναι κοινή, δικαιολογώντας μια υψηλή συσχέτιση μεταξύ τους, ωστόσο ηαποσαφήνιση του τι αποτελεί την αιτία και τι την συνέπεια δεν τεκμηριώνεταιεπαρκώς ακόμη από την τρέχουσα βιβλιογραφία. Οι θυρεοειδικές ορμόνες, ειδικά ηΤ3, εμπλέκονται στον έλεγχο του μεταβολικού ρυθμού με διάφορους μηχανισμούς.Ασκούν άμεση επίδραση στη χρήση του ΑΤP, έχουνινότροπες και χρονότροπες δράσεις, επίσης ελέγχουν τη θερμοκρασία του πυρήνατου σώματος, την όρεξη, τη συμπαθητική δραστηριότητα και τη μιτοχονδριακήβιογένεση. Επιπλέον άλλοι μεταβολίτες των θυρεοειδικών ορμονών έχει αποδειχτείότι αποτρέπουν την επαγόμενη από δίαιτα υψηλή σε λιπαρά παχυσαρκία, μέσωαύξησης της ενεργειακής δαπάνης και της ευόδωσης αντιλιπογόνων μονοπατιών στολευκό λιπώδη ιστό.

Ηλεπτίνη, ορμόνη που παράγεται από το λιπώδη ιστό, δρα κυρίως στουςυποθαλαμικούς νευρώνες και προκαλεί κορεσμό ενώ αυξάνει την ενεργειακή δαπάνη.Ωστόσο πολλοί παχύσαρκοι έχουν υπερλεπτιναιμία αλλά είναι ανθεκτικοί στηνανορεξιογόνο κεντρική δράση της. Επίσης η λεπτίνη ρυθμίζει την παραγωγή ορμονώνστον υποθάλαμο και φαίνεται να επηρεάζει διεγερτικά τους νευρώνες που είναιυπεύθυνοι για την απελευθέρωση TRHεπηρεάζοντας κατ’ επέκταση και όλο τον άξονα. Έτσι η λεπτίνη μπορεί να ρυθμίζειτις δράσεις των θυρεοειδικών ορμονών στους ιστούς στόχους, αλλά και ηδιατροφική κατάσταση όπως και η κατάσταση του θυρεοειδούς αδένα τροποποιούν τιςαποκρίσεις στη λεπτίνη. Περαιτέρω μελέτες απαιτούνται για να αποσαφηνιστεί ησχέση λεπτίνης και θυρεοειδούς. Η TSHέχειαποδειχθεί ότι δρα απευθείας στο λιπώδη ιστό που εκφράζει υποδοχείς της. Σε μελέτησε διαφοροποιημένα ανθρώπινα λιποκύτταρα, η TSH, φαίνεται να προκαλεί λιπόλυση και να αναστέλλειτη σηματοδότηση της ινσουλίνης μέσω της φωσφορυλίωσης της πρωτεϊνικής κινάσης Β,η οποία μπορεί να συμβάλλει στην αντίσταση στην ινσουλίνη. Ωστόσο σε άλλημελέτη φάνηκε ότι η TSHδιεγείρειτη διαφοροποίηση και τη λιπογένεση των λιποκυττάρων. Σε συμφωνία με αυτό ήρθεκαι ερευνητική εργασία σε ποντίκια, τα οποία δεν εξέφραζαν υποδοχείς της TSH, ήταν υπό συμπληρώματα θυρεοειδικώνορμονών και ταυτόχρονα σε δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Αυτά εμφάνισαναντίσταση στη παχυσαρκία. Και εδώ αναμένονται αποτελέσματα περαιτέρω έρευνας. Ηδυσλειτουργία του θυρεοειδούς σε παχύσαρκα άτομα μπορεί να οφείλεται σε ήπιαεπίκτητη αναστρέψιμη κεντρική αντίσταση στη θυρεοειδική ορμόνη. Σε μελέτη πουδιερεύνησε την επίδραση της απώλειας βάρους μετά από βαριατρικό χειρουργείο στιςθυρεοειδικές ορμόνες φάνηκε ότι η αντίσταση σε αυτές μειώθηκε μετά την επέμβασηόπως επίσης μειώθηκε και η CRP. Σεπαχύσαρκες γυναίκες με υποκλινικό υποθυρεοειδισμό και θυρεοειδίτιδα Hashimoto ο επιπολασμός μεταβολικούσυνδρόμου  ήταν υψηλότερος σε σχέση μεπαχύσαρκα άτομα που δεν εμφάνιζαν αυτοαντισώματα anti-TPO.

Ουποθυρεοειδισμός σχετίζεται με περιφερική αντίσταση στην ινσουλίνη και στοναντίποδα ο υπερθυρεοειδισμός αυξάνει την υπεργλυκαιμία λόγω αύξησης τηςηπατικής παραγωγής. Η Τ3 δρα απευθείας στο ήπαρ ρυθμίζοντας γονίδια πουεμπλέκονται στην ηπατική γλυκονεογένεση, το μεταβολισμό του γλυκογόνου και τησηματοδότηση της ινσουλίνης. Επιπλέον δρα κεντρικά στον υποθάλαμο αυξάνοντας τησυμπαθητική ροή στο ήπαρ. Κατά συνέπεια στο ήπαρ υπάρχει μείωση της σύνθεσηςγλυκογόνου και αύξηση της γλυκονεογένεσης και της γλυκογονόλυσης που οδηγεί σεαύξηση της παραγωγής γλυκόζης. Η Τ3 αυξάνει τη μετατόπιση του μεταφορέα 4 τηςγλυκόζης GLUT4 στηνπλασματική μεμβράνη, στους σκελετικούς μυς και στον λιπώδη ιστό η οποίασχετίζεται με καλύτερη ανοχή στη γλυκόζη. Ο υπερθυρεοειδισμός φαίνεται ναβλάπτει τη διεγειρόμενη από τη γλυκόζη έκκριση ινσουλίνης και να επιταχύνει τηναποδόμησή της. Σε πειραματική μελέτη με κυτταροκαλλιέργειες οι υψηλέςσυγκεντρώσεις Τ3 προκαλούσαν απόπτωση και θάνατο κυτταρικών παγκρεατικών σειρώνπου παρήγαγαν ινσουλίνη.

Οι θυρεοειδικέςορμόνες δρουν στα αγγεία και στην καρδιά και όπως προαναφέρθηκε έχουν ινότροπηκαι χρονότροπη δράση. Οι ασθενείς με υπερθυρεοειδισμό εμφανίζουν ταχυκαρδία,αυξημένη συσταλτικότητα της καρδιάς και μειωμένο καρδιακό μεταφορτίο μεαποτέλεσμα αυξημένη καρδιακή παροχή, η οποία οδηγεί σε συστολική υπέρταση. Οιυποθυρεοειδικοί από την άλλη μπορεί να εμφανίσουν διαστολική υπέρταση, πουσχετίζεται με διαταραχή της ενδοθηλιακής αγγειοδιαστολής. Επίσης σε αυτούς τουςασθενείς παρατηρούνται αλλαγές στη μικροκυκλοφορία όπως μείωση της ταχύτηταςροής του αίματος και διαταραχή της αγγειοδιαστολής μετά από σύντομη περίοδοισχαιμίας. Επιπλέον παρατηρείται μείωση του μυϊκού τόνου ως αποτέλεσμαεπίδρασης της παραγωγής μονοξειδίου του αζώτου και άλλων ρυθμιστικών παραγόντων.Επιπροσθέτως οι δράσεις των θυρεοειδικών ορμονών στο κεντρικό νευρικό σύστημα επηρεάζουντην αυτόνομη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.    

Τομεταβολικό σύνδρομο σχετίζεται με δυσλιπιδαιμία. Οι θυρεοειδικές ορμόνες και οιυποδοχείς τους έχουν ποικίλες επιδράσεις και στο μεταβολισμό των λιπιδίων.Είναι γνωστό ότι στον υποθυρεοειδισμό παρατηρείται υπερχοληστερολαιμία πουχαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα LDL-c. Από μελέτες φάνηκε ότι η έκφραση συγκεκριμένωνισομορφών των ειδικών υποδοχέων των θυρεοειδικών ορμονών εμπλέκεται στομεταβολισμό των λιπιδίων. Σε μελέτες παρατήρησης αναφέρεται επίσης υψηλήσυσχέτιση ακόμη και ήπιου υποκλινικού υποθυρεοειδισμού με υψηλά τριγλυκερίδια,ολική χοληστερόλη και LDL-c.

Aπoμένουνπολλά να μάθουμε ακόμη πριν καταλήξουμε σε πρακτικά συμπεράσματα. Μελέτεςκοόρτης βασισμένες σε μεγάλο πληθυσμό με παρακολούθηση για μεγάλο χρονικόδιάστημα απαιτούνται για να προσδιοριστεί η σημασία της δυσλειτουργίας τουθυρεοειδούς, ιδιαίτερα σε υποκλινικές μορφές και η συσχέτισή της με τομεταβολικό σύνδρομο καθώς και το κατά πόσο επηρεάζει ή επηρεάζεται από τοτελευταίο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.    Mehran L., Amouzegar A, Azizi F. Thyroid disease andthe metabolic syndrome. Curr Opin Endocronol Diabetes Obes 2019; 26: 256-265

2.    Vaitikus JA, Farrar JS, Celi FS. Thyroid hormonemediated modulation of energy expenditure. Eur J ClinNutr 2019; 73: 166-171

3.    Mullur R, Liu YY, Brent GA. Thyroid hormoneregulation of metabolism. Physiol Rev 2014; 94: 355-382. 

4.       MünzbergH, Flier JS, Bjørbaek C. Region-specific leptin resistance within thehypothalamus of diet-induced obesemice. Endocrinology 2004; 145: 4880-4899.

5.    Klieverik LP, Janssen SF, van Riel A, etal. Thyroid hormone modulates glucose production via a sympathetic pathwayfrom the hypothalamic paraventricular nucleus to the liver. Proc Natl AcadSci U S A 2009; 106: 5966.

6.     Ximenes HM, Lortz S, Jörns A, etal. Triiodothyronine (T3)-mediated toxicity and induction of apoptosis ininsulin-producing INS-1 cells. Life Sci 2007; 80: 2045-2050.

7.    Samuel S, Zhang K, Tang YD, etal. Triiodothyronine potentiates vasorelaxation via PKG/VASP signaling invascular smooth muscle cells. Cell Physiol Biochem 2017; 41:1894-1904.