Αθανασία Κ. Παπαζαφειροπούλου
Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη, MSc, PhD
Επιμελήτρια Α’, Α΄ Παθολογικό & Διαβητολογικό Κέντρο Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά ‘’Τζάνειο’’

Άννα Μωυσίδη
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος BSc. MSc.  
Ειδίκευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη & την Παχυσαρκία
BSc. (Hons) Queen Margaret University Edinburgh, Scotland, UK
MSc. Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Σακχαρώδης Διαβήτης και Παχυσαρκία


Η περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς είναι γνωστό ότι είναι γεμάτη από αφθονία εδεσμάτων με λαχταριστά φαγητά και γλυκά της ελληνικής παράδοσης αλλά και ταυτόχρονα πηγή άγχους για τα άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη καθώς πολλές φορές συνοδεύεται από απορρύθμιση των επιπέδων του σακχάρου. Ωστόσο, στην πραγματικότητα οι διατροφικές συμβουλές για τα άτομα με διαβήτη κατά την εορταστική περίοδο δεν διαφέρουν πολύ από εκείνες που απευθύνονται σε όσους δεν έχουν διαβήτη. Όλα τα άτομα μπορούν να απολαύσουν τα παραδοσιακά φαγητά και γλυκίσματα των εορτών, αρκεί η ποσότητα να είναι περιορισμένη ώστε τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα να κρατηθούν όσο το δυνατό πιο κοντά στα πλαίσια του φυσιολογικού. Επιπλέον, οι διαβητικοί ασθενείς δεν θα πρέπει να ξεχνούν ποιοι είναι οι στόχοι της διατροφής τους σε ότι αφορά την αντιμετώπιση του διαβήτη, δηλαδή τον περιορισμό των λιπαρών τροφών, της ζάχαρης και του αλατιού.

Σωματικό βάρος
Η διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους και η απώλεια βάρους για τους υπέρβαρους ή παχύσαρκους ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη αποτελεί μια από τους πιο σημαντικές θεραπευτικές μεθόδους που βοηθά στην καλύτερη ρύθμιση του Σακχαρώδη Διαβήτη και τη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης επιπλοκών στο μέλλον. Την περίοδο των Χριστουγέννων για τους ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη που βρίσκονται σε διαδικασία απώλειας βάρους ή συντήρησης του βάρους τους συστήνεται η ημερήσια κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων (μέχρι 3 κυρίως γεύματα & 2 σνακ). Σκοπός είναι το εορταστικό γεύμα να μην μας βρει πεινασμένους και να μην υπερβαίνει σε ποσότητα το μέγεθος ενός καθημερινού γεύματος, καθώς η αυξημένη πρόσληψη ενέργειας θα οδηγήσει στην ανεξέλεγκτη πρόσληψη θερμίδων, στην αύξηση του σωματικού βάρους και στην διαταραχή των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Τις ημέρες των εορτών σημασία έχει να δώσουμε έμφαση στην συνολική ημερήσια πρόσληψη ενέργειας, δηλαδή στην ποσότητα των γευμάτων που θα καταναλώσουμε και όχι τόσο στην ποιότητα των τροφίμων που περιλαμβάνει το εορταστικό γεύμα. Σερβίρετε στο πιάτο σας τη σωστή ποσότητα επιλεγμένου με σύνεση φαγητού και προσπαθήστε να μην το γεμίσετε ξανά. Δώστε έμφαση στο δικό σας εορταστικό πιάτο και την ώρα που γευματίζετε αποφύγετε να βρίσκεστε δίπλα στον μπουφέ καθώς είναι εύκολο να παρασυρθείτε από την υπερπληθώρα εδεσμάτων και γλυκισμάτων.

Υδατάνθρακες
Οι υδατάνθρακες είναι το κύριο θρεπτικό συστατικό των τροφών που λειτουργεί ως άμεση πηγή ενέργειας για τον οργανισμό και παράλληλα συνδέεται με την αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Την περίοδο των εορτών οι διαβητικοί ασθενείς χρειάζεται να δίνουν προσοχή στα τρόφιμα που περιέχουν υδατάνθρακες και να συνεχίσουν να ακολουθούν τον βασικό καθημερινό διατροφικό κανόνα που αφορά στην πρόσληψη υδατανθράκων από πηγές όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια, τα αμυλούχα προϊόντα ολικής άλεσης και τα γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλά σε λιπαρά. Τις ημέρες που έχει προγραμματιστεί εορταστικό τραπέζι και το γεύμα περιλαμβάνει ζυμαρικά, ψωμί, ρύζι, πατάτες κ.α. συστήνεται η κατανάλωση σταθερής και περιορισμένης ποσότητας υδατανθράκων στα γεύματα, σε σταθερές ώρες μέσα στην ημέρα. Όταν τα διαβητικά άτομα μοιράζουν την τροφή τους σε περισσότερα γεύματα κατά τη διάρκεια της ημέρας, η συνολική ημερήσια υπεργλυκαιμία μετά το γεύμα είναι μικρότερη.  Ακόμη, ο καταμερισμός των υδατανθράκων στα γεύματα περιορίζει σε κάποιο βαθμό τις υπογλυκαιμίες που οφείλονται στην ινσουλίνη και στα αντιδιαβητικά δισκία. Ειδικότερα, τα άτομα που βρίσκονται σε εντατικοποιημένο σχήμα ινσουλινοθεραπείας χρειάζεται να υπολογίζουν το ποσό των υδατανθράκων που καταναλώνουν σε κάθε γεύμα ξεχωριστά και να προσαρμόζουν τις μονάδες ταχείας δράσης ινσουλίνης ανάλογα.

Φυτικές ίνες
Όπως ισχύει γενικά για τον πληθυσμό έτσι και οι διαβητικοί ασθενείς χρειάζεται να καταναλώνουν τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες δηλαδή προϊόντα ολικής άλεσης, λαχανικά, όσπρια και φρούτα καθώς έχουν την δυνατότητα να βελτιώνουν το λιπιδαιμικό προφίλ των ασθενών, να αυξάνουν τον κορεσμό και να μειώνουν τις μεταγευματικές αιχμές. Για το λόγο αυτό συνιστάται η έναρξη του εορταστικού γεύματος να γίνεται με σαλάτα, που λόγω των ινών προσφέρουν έντονο αίσθημα κορεσμού, και στη συνέχεια να ακολουθεί το κυρίως γεύμα και η λήψη αλκοόλ. Μην ξεχνάτε ότι το μισό πιάτο πρέπει να αποτελείται από σαλάτα.

Πρωτεΐνες και λιπαρά
Γνωρίζουμε ότι οι πρωτεΐνες και το λίπος επιδρούν πολύ λιγότερο στα επίπεδα γλυκόζης σε σχέση με τους υδατάνθρακες και συστήνεται πάντα ένα ποσοστό του γεύματος να αποτελείται από τα συγκεκριμένα μακροθρεπτικά συστατικά. Παρόλα αυτά πρέπει να θυμόμαστε πως αν καταναλωθούν σε μεγαλύτερη ποσότητα από ότι συνήθως μπορούν μεταγευματικά να επηρεάσουν τα επίπεδα του σακχάρου και να προκαλέσουν καθυστερημένη αύξηση στη γλυκόζη του αίματος. Επειδή τα εορταστικά γεύματα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος και πρωτεΐνες προκαλούν πιο αργή απορρόφηση των υδατανθράκων με αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων γλυκόζης όχι μόνο αμέσως μετά το γεύμα αλλά και λίγες ώρες μετά. Επιπλέον τα πολύ λιπαρά γεύματα έχουν ενοχοποιηθεί ότι προκαλούν αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης στους περιφερικούς ιστούς. Για τους παραπάνω λόγους συστήνεται η περιορισμένη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών που βρίσκονται στα κρέατα, τα αλλαντικά κ.α. όπως και των trans λιπαρών που βρίσκονται στις μαργαρίνες και τα τηγανιτά τρόφιμα. Προτιμήστε την κατανάλωση λευκού κρέατος (κοτόπουλο, γαλοπούλα) αφαιρώντας τα λιπαρά τμήματα όπως είναι η πέτσα και αποφύγετε το κόκκινο κρέας (μοσχάρι, χοιρινό, αρνί) αν δεν είναι άπαχο. Επιπλέον μπορείτε να αντικαταστήστε λιπαρές επιλογές όπως είναι η σως μαγιονέζας με πιο υγιεινές επιλογές όπως το dressing γιαουρτιού, η μουστάρδα και για την παρασκευή των χριστουγεννιάτικων εδεσμάτων ή γλυκισμάτων προτιμήστε το ελαιόλαδο αντί για μαργαρίνη ή βούτυρο.  

Αλκοόλ
Τα οινοπνευματώδη ποτά μπορούν να προκαλέσουν υπογλυκαιμία στους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη. Αυτό συμβαίνει γιατί το αλκοόλ έχει την ιδιότητα να επιδρά στη δράση ορισμένων αντιδιαβητικών φαρμάκων και παράλληλα μειώνει την ενδογενή παραγωγή γλυκόζης από το ήπαρ, με αποτέλεσμα όταν καταναλωθεί με άδειο στομάχι να προκαλεί επικίνδυνες και παρατεταμένες υπογλυκαιμίες. Η επίδραση του αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε υπογλυκαιμία ακόμα και 24 ώρες μετά την κατανάλωσή του. Εάν ο ασθενής λαμβάνει θεραπεία με ινσουλίνη, το αλκοόλ πρέπει πάντα να καταναλώνεται με συνοδεία φαγητού για την αποφυγή υπογλυκαιμικών επεισοδίων. Επιπλέον θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας ότι η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ μειώνει τη δράση των αντιυπερτασικών φαρμάκων και μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αυξημένη πρόσληψη θερμίδων άρα και στην πρόσληψη σωματικού βάρους. Σε συνδυασμό με το εορταστικό γεύμα για τους διαβητικούς ασθενείς συστήνεται η μέτρια κατανάλωση αλκοόλης, δηλαδή, 20-30γρ για τους άνδρες και 10-20γρ για τις γυναίκες. Τα 20γρ αιθανόλης περιέχονται σε 170mL κρασί (12%), 440mL Μπύρα (4.5%), 50mL Υψηλόβαθμα ποτά (40%). Σε κάθε περίπτωση προτιμήστε το ξηρό κρασί καθώς η μπύρα περιέχει αλκοόλ και υδατάνθρακες, ενώ ορισμένα ηδύποτα (λικέρ) περιέχουν πολλή ζάχαρη.

Αλάτι
Λόγω των νεφρικών επιπλοκών που μπορεί να παρουσιάσουν τα άτομα με διαβήτη αλλά και της μεγαλύτερης τάσης που παρουσιάζουν για υπέρταση και καρδιαγγειακά νοσήματα, ειδικά την περίοδο των εορτών ο περιορισμός της λήψης αλατιού γίνεται ακόμη πιο σημαντικός. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δραστική μείωση προστιθέμενου επιτραπέζιου αλατιού, αποφυγή παστών κρεάτων-ψαριών-αλλαντικών, τυριών, κονσερβοποιημένων και κατεψυγμένων λαχανικών. Για την ενίσχυση της γεύσης χρησιμοποιήστε ελεύθερα λεμόνι, ξύδι και μυρωδικά ή μπαχαρικά (άνηθο, ρίγανη, θυμάρι, δεντρολίβανο, βασιλικό, δυόσμο, δάφνη, πιπέρι, μοσχοκάρυδο, κύμινο). Στην περίπτωση που ετοιμάζετε εσείς το χριστουγεννιάτικο τραπέζι συμβουλευτείτε τις διατροφικές ετικέτες των τροφίμων που θα χρησιμοποιήσετε και επιλέξτε τροφές χαμηλές σε αλάτι. Τροφές χαμηλές σε αλάτι: <0.3γρ αλατιού/ 100γρ προϊόντος, τροφές μέτριες σε αλάτι: 0.3 – 1.5γρ / 100γρ, τροφές υψηλές σε αλάτι: >1.5γρ / 100γρ.

Γλυκά
Τα παραδοσιακά γλυκά των Χριστουγέννων περιέχουν αρκετά θρεπτικά συστατικά όπως καρύδια, αμύγδαλα, κανέλα, ελαιόλαδο κ.α. και λιγότερο λίπος. Παρόλα αυτά έχουν αρκετή ποσότητα υδατανθράκων που μπορεί να απορρυθμίσουν το ζάχαρο (αλεύρι, ζάχαρη, μέλι). Μια υγιεινή επιλογή είναι η αντικατάστασή των γλυκών με φρούτα (αποξηραμένα και μη) ή ξηρούς καρπούς ή ζελέ χωρίς ζάχαρη. Σε κάθε περίπτωση προμηθευτείτε ή προτιμήστε γλυκά ή ρυζόγαλο που περιέχουν γλυκαντικές ουσίες τύπου στέβια. Η αντικατάσταση της ζάχαρης με στέβια βοηθά στο να εξασφαλιστεί η γλυκιά γεύση και παράλληλα να μειωθεί το συνολικό θερμιδικό περιεχόμενο όπως και τα σάκχαρα των γλυκισμάτων. Η κατανάλωση γλυκισμάτων με στέβια θα πρέπει να είναι πάντα με μέτρο καθώς η αλόγιστη κατανάλωση θα οδηγήσει σε πρόσληψη περίσσιων θερμίδων και κορεσμένων λιπαρών.

Άσκηση
Γνωρίζουμε ότι η φυσική δραστηριότητα βοηθά στην μείωση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Πιο συγκεκριμένα κατά την περίοδο των Χριστουγέννων θα πρέπει να παραμείνουμε δραστήριοι και να ασκούμαστε για τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα ακόμη και αν η θερμιδική κατανάλωση μέσα από την άσκηση δύσκολα εξισορροπεί την υψηλή θερμιδική πρόσληψη που προκύπτει λόγω των εορταστικών γευμάτων. Σε κάθε περίπτωση μπορούμε μετά το εορταστικό τραπέζι να προγραμματίσουμε έναν οικογενειακό περίπατο και ταυτόχρονα περνώντας περισσότερο χρόνο με τους δικούς μας ανθρώπους θα κάνουμε τις απαραίτητες καύσεις των θερμίδων που χρειάζεται μειώνοντας τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα και περιορίζοντας το στρες που ευθύνεται εξίσου για την αύξηση του σακχάρου.


Φαρμακευτική αγωγή, ινσουλίνες και μετρήσεις
Σε κάθε περίπτωση δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τον μετρητή σακχάρου και να κάνουμε τακτικές μετρήσεις ειδικά τις ημέρες που έχει προγραμματιστεί εορταστικό τραπέζι και το είδος του φαγητού όπως και οι ώρες του γεύματος είναι ασυνήθιστες. Αν το εορταστικό γεύμα λαμβάνει χώρο εκτός της οικείας σας, σιγουρευτείτε ότι έχετε πάρει μαζί σας όλα τα απαραίτητα όπως είναι η φαρμακευτική αγωγή για το διαβήτη και οι ινσουλίνες που χρειάζεται.


Επίλογος
Στόχος είναι να εκμεταλλευτείτε τις ημέρες των εορτών και των διακοπών για να ξεκουραστείτε, να ανταμώσετε ξανά με τα αγαπημένα σας πρόσωπα, να απολαύσετε το γιορτινό τραπέζι και οι άγιες αυτές μέρες να είναι γεμάτες χαρά, ευτυχία και αγάπη για όλον τον κόσμο.