Ε.Φουστέρης
MD, PhD, Παθολόγος με εξειδίκευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Διευθυντής MEDOC

Α.Παπαζαφειροπούλου
Παθολόγος με εξειδίκευση στο Διαβήτη, PhD, MSc στη Βιοστατιστική, Επιμελήτρια Α΄, Α΄ Παθολογικό Τμήμα & Διαβητολογικό Κέντρο, ΓΝ Πειραιά «ΤΖΑΝΕΙΟ»


Γενικές συμβουλές για ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη

1. Οι ασθενείς, υπό θεραπεία με ινσουλίνη ή/και με δισκία από του στόματος πρέπει να έχουν μαζί τους τη συσκευή μέτρησης του σακχάρου τους και να ελέγχουν τακτικά τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα τους διότι η ακινησία κατά τη διάρκεια πολύωρων ταξιδιών ή η διαταραχή στις συνήθειες των γευμάτων τους (υπερβολική κατανάλωση φαγητού ή ανορεξία) μπορεί να επηρεάσει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.
2. Το άγχος και οι ταλαιπωρίες του ταξιδιού ενδέχεται να προκαλέσουν δύσκολες και απρόβλεπτες καταστάσεις: για παράδειγμα, η βιασύνη να προλάβουν το τραίνο, το λεωφορείο ή το αεροπλάνο μπορεί να ρίξει σημαντικά το σάκχαρό τους. Γι’ αυτό, επιβάλλεται να μετράνε το σάκχαρό τους πιο τακτικά κατά τη διάρκεια μεγάλων ταξιδιών.  
3. Θα πρέπει να έχουν μαζί τους την ταυτότητα ασθενούς (στην οποία αναγράφονται τα στοιχεία τους μαζί με περιγραφή του τύπου διαβήτη, το είδος της θεραπείας που λαμβάνουν καθώς και τους αριθμούς που πρέπει να καλέσουν σε περίπτωση ανάγκης).
4. Τα άτομα με διαβήτη που προγραμματίζουν να ταξιδέψουν πρέπει να έχουν μαζί τους ιατρική βεβαίωση από το θεράποντα ιατρό τους με πληροφορίες σχετικά με τον τύπο και την κατάσταση του διαβήτη τους, τις ενδεχόμενες αλλεργίες σε φάρμακα ώστε να ενημερωθούν οι υπηρεσίες ασφαλείας και να τους επιτρέψουν να έχουν μαζί τους την ειδική συσκευή για τη μέτρηση του σακχάρου και τα μέσα για τη λήψη της ινσουλίνης,  όπως σύριγγες, φιαλίδια, στυλό.
5. Οι ασθενείς, οι οποίοι λαμβάνουν ινσουλίνη, πρέπει να έχουν πάντα μαζί τους φιαλίδια ή στυλό ινσουλίνης, σύριγγα, σκαρφιστήρες, βελόνες, ταινίες και συσκευή μέτρησης σακχάρου. Παράλληλα πρέπει να έχουν πάντα μαζί τους φακελάκια με ζάχαρη, μπισκότα, ταμπλέτες γλυκόζης ή άλλες πηγές υδατανθρακών τα οποία να μπορούν να καταναλώσουν σε περίπτωση που πέσει το σάκχαρό τους.
6. Συστήνεται να αποθηκεύουν τα φάρμακά τους σε δύο διαφορετικές αποσκευές, ώστε σε περίπτωση απώλειας της μιας αποσκευής, να έχουν την άλλη με τα φάρμακά τους.
7. Εάν τους ταλαιπωρούν οι μετακινήσεις (ναυτία ή τάση για έμετο στο αυτοκίνητο), πρέπει να ζητήσουν από το γιατρό τους να τους συνταγογραφήσει αντιεμετικά φάρμακα.  Σε περίπτωση εμετού ο οργανισμός ενδέχεται να αφυδατωθεί και μπορεί να έχουν αδυναμία λήψης τροφής με αποτέλεσμα την εμφάνιση υπογλυκαιμίας.
8. Στο αεροπλάνο ή τραίνο δεν χρειάζεται να παραγγέλνουν ειδικό φαγητό για άτομα με διαβήτη: μπορούνε να φάνε ό,τι και οι υπόλοιποι επιβάτες.
9. Είναι, επίσης, απαραίτητο να φροντίζουν τα πόδια τους: για την αποφυγή θρομβώσεων κατά τη διάρκεια ταξιδιών μεγάλης απόστασης και θα  πρέπει να περπατάνε λίγο ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Μέσα στο αεροπλάνο σκόπιμο είναι να στρέφουν τα πόδια δεξιά – αριστερά ή να τα τεντώνουν. Εάν ταξιδεύουν με το αυτοκίνητο, θα πρέπει να κάνουν συχνές στάσεις για να περπατάνε λίγο.
10. Πρέπει να φοράνε τα κατάλληλα παπούτσια για το ταξίδι: συνιστάται η χρήση άνετων δερμάτινων παπουτσιών με τακούνι όχι ψηλότερο από 3 cm. Επίσης, πρέπει να ελέγχουν τα πόδια και τα πέλματά τους με το καθρεφτάκι καθημερινά, λόγω της πιθανής επιπρόσθετης καταπόνησης λόγω του ταξιδιού.
11. Προβλήματα με τη διαφορά ώρας στον τόπο προορισμού: πριν ταξιδέψουν στο εξωτερικό τα άτομα με διαβήτη πρέπει να συμβουλευθούν το θεράποντα ιατρό τους. Εάν δεν υπάρχει σημαντική διαφορά ώρας μεταξύ του τόπου διαμονής και του προορισμού δεν υπάρχει πρόβλημα. Σε περίπτωση, όμως, ενός μεγάλου ταξιδιού σε προορισμούς όπως η Κίνα ή η Μαλαισία, όπου η ημέρα διαρκεί λιγότερο, ενδέχεται να χρειάζεστε λιγότερη ινσουλίνη και λιγότερα χάπια, ενώ σε ταξίδια εντός Ευρώπης, επειδή ακριβώς, η ημέρα διαρκεί περισσότερο, ενδέχεται να χρειάζεστε περισσότερα γεύματα, θρεπτικές ουσίες και περισσότερη ινσουλίνη.
12. H ινσουλίνη δεν πρέπει να φυλάσσεται στους χώρους αποσκευών των λεωφορείων, λόγω του ότι οι χώροι αυτοί δεν κλιματίζονται. Σε ταξίδι με το αεροπλάνο δεν θα πρέπει να αφήνουν την τσάντα με την ινσουλίνη στο χώρο των αποσκευών του αεροπλάνου, καθώς κινδυνεύει να παγώσει εξαιτίας του ύψους, στο οποίο πετά το αεροπλάνο. Επίσης, η ινσουλίνη δεν πρέπει να εκτίθεται σε ακτίνες Χ, οπότε θα πρέπει να αφήνουν τους υπεύθυνους ασφαλείας να ελέγξουν την τσάντα τους.
13. Σε περίπτωση που ταξιδέψουν σε περιοχές του τρίτου κόσμου, καλό θα ήταν να ενημερωθούν εγκαίρως (1-2 μήνες νωρίτερα) από το γραφείο ταξιδιωτικής ιατρικής του ΚΕΕΛΠΝΟ για τα εμβόλια που πρέπει να κάνουν.

Συμβουλές κατά τη διάρκεια του ταξιδιού
Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που οφείλει να κάνει ένας διαβητικός είναι να ελέγχει το σάκχαρό του. Επειδή οι συνήθειες αλλάζουν, όταν ένα άτομο με διαβήτη ταξιδεύει, συστήνεται να ελέγχει το σάκχαρό του περισσότερες φορές μέσα στη μέρα και ανά συχνότερα μεσοδιαστήματα.  Η σωματική άσκηση μπορεί να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου ενώ αντίθετα το άγχος, η ακινησία και η καθιστική στάση για μακρά χρονικά διαστήματα μπορεί να τα αυξήσει. Επίσης, πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή των ασθενών με διαβήτη που χρησιμοποιούν ινσουλίνη ότι στις περιοχές με πολύ ψυχρό κλίμα η απορρόφηση της ινσουλίνης από τη θέση ένεσης είναι βραδύτερη, ενώ σε περιοχές με πολύ θερμό κλίμα η πρόσληψη της ινσουλίνης επιταχύνεται κατά πολύ, με συνέπεια να επηρεαστούν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.

Ταξίδι προς ανατολάς (Ασία: Κίνα, Ιαπωνία και Κορέα)
α. Ασθενείς που χρειάζονται μία δόση ινσουλίνης άπαξ ημερησίως:
Αυτοί οι ασθενείς λαμβάνουν τη συνηθισμένη δόση την ημέρα που αρχίζει το ταξίδι τους. Όμως, επειδή η μέρα στον τόπο προορισμού τους διαρκεί λιγότερο, συνιστάται η λήψη μόνο των 2/3 της συνηθισμένης δόσης τους, το πρώτο πρωί. Μετά από 10 ώρες και αφού μετρήσουν το σάκχαρό τους και υπερβαίνει τα 240 mg/dL, πρέπει να πάρουν την υπόλοιπη ινσουλίνη. Το δεύτερο πρωί, συνεχίζουν με τη συνηθισμένη δόση.
β. Ασθενείς που χρειάζονται δύο δόσεις ινσουλίνης (πρωί και βράδυ) ημερησίως:
Αυτοί οι ασθενείς λαμβάνουν τα 2/3 της συνηθισμένης πρωινής τους δόσης για το πρώτο πρωινό στον τόπο προορισμού τους. Το βράδυ, πρέπει να πάρουν τη συνηθισμένη βραδινή τους δόση και εάν το βράδυ, το σάκχαρό τους υπερβαίνει τα 240 mg/dL, τότε πρέπει να πάρουν και το υπόλοιπο της πρωινής δόσης ινσουλίνης. Την ημέρα που αρχίζει το ταξίδι τους, καθώς και τη δεύτερη μέρα, πρέπει να πάρουν κανονικά και την πρωινή και τη βραδινή τους δόση.

Ταξίδι προς δυσμάς (Ευρώπη, Βόρεια και Νότια Αμερική)
α. Ασθενείς που χρειάζονται μία δόση ινσουλίνης άπαξ ημερησίως:
Αυτοί οι ασθενείς πρέπει να πάρουν την συνηθισμένη δόση ινσουλίνης την ημέρα που αρχίζει το ταξίδι τους, καθώς η μέρα στον τόπο προορισμού τους διαρκεί περισσότερο. Αφού παρέλθουν 18 ώρες μετά τη λήψη της πρωινής τους δόσης, πρέπει να μετρήσουν το σάκχαρό τους και εφόσον υπερβαίνει τα 240 mg/dL να πάρουν ξανά το 1/3 της συνηθισμένης πρωινής τους δόσης. Μετά από αυτό το στάδιο πρέπει να παίρνουν κανονικά τη δόση ινσουλίνης τους ως συνήθως.
β. Ασθενείς που χρειάζονται δύο δόσεις ινσουλίνης (πρωί και βράδυ) ημερησίως:
Αυτοί οι ασθενείς δεν πρέπει να αλλάξουν την ώρα  που παίρνουν την ινσουλίνη τους. Αυτό σημαίνει ότι  πρέπει να πάρουν τη δεύτερη δόση ινσουλίνης 10 - 12 ώρες μετά την τελευταία ένεση ινσουλίνης στην πατρίδα τους. Μετά από 6 ώρες, αυτοί οι ασθενείς πρέπει να μετρήσουν το σάκχαρό τους και εφόσον υπερβαίνει τα 240 mg/dL να πάρουν ξανά το 1/3 της συνηθισμένης πρωινής τους δόσης.
Γενικά, οι ασθενείς, που βρίσκονται σε εντατικοποιημένο σχήμα ινσουλινοθεραπείας και χορηγείται γευματική ινσουλίνη ταχείας δράσης 3 ή περισσότερες φορές την ημέρα, πρέπει να τρώνε το γεύμα τους και να λαμβάνουν την ινσουλίνη προ ή μετά φαγητού. Είναι σαφές ότι ταξιδεύοντας προς ανατολάς, χάνεται ένα γεύμα, καθώς η μέρα διαρκεί λιγότερο. Αντίθετα, ταξιδεύοντας προς δυσμάς, προστίθεται ένα γεύμα, καθώς η μέρα διαρκεί περισσότερο και βεβαίως, η ινσουλίνη πρέπει να συνδυάζεται αναλόγως με τα γεύματα. Εφόσον χρησιμοποιείται ινσουλίνη μέσης ή βραδείας δράσης και δεδομένου ότι η επιπλέον δόση ενδέχεται να ρίξει το σάκχαρο, συνιστάται από μερικούς ιατρούς η αντικατάσταση αυτών των ινσουλινών με κρυσταλλική ινσουλίνη για το ταξίδι. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη φαρμακευτική τους αγωγή, συνιστάται σε όλα τα άτομα με διαβήτη να συμβουλεύονται το γιατρό τους.
Στους περισσότερους ασθενείς υπό θεραπεία με αντιδιαβητικά δισκία δεν έχει παρατηρηθεί κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα. Γενικά, εφόσον λαμβάνουν ινσουλίνη ή ινσουλινοεκκριτικά φάρμακα (σουλφονυρουρίες, μεγλιτινίδες) πρέπει να προσέχουν την πτώση των επιπέδων του σακχάρου τους.

Αδιαθεσία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού
Εάν ένα άτομο με διαβήτη νιώσει έντονη αδιαθεσία – ζάλη – ναυτία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού  ενδέχεται να  ανέβει το σάκχαρό του, λόγω των αντιρροπιστικών ορμονών του στρες που εκλύονται. Επομένως, είναι απαραίτητο, σε αυτήν την περίπτωση, να μετρήσουν το σάκχαρό αίματος. Εάν η αδιαθεσία διαρκέσει 1-2 ημέρες συνοδεία εμετού και διάρροιας, ίσως χρειαστεί να τροποποιήσουν τη φαρμακευτική αγωγή τους ή να πάρουν κάποιο επιπλέον φάρμακο. Σε αυτήν την περίπτωση, πρέπει να ελέγξουν για κετόνες και εφόσον το τεστ είναι θετικό πρέπει να επικοινωνήσουν αμέσως με το γιατρό τους. Κατά τη διάρκεια της αδιαθεσίας δεν πρέπει να διακόπτονται τα χάπια ή η ινσουλίνη.  Εάν δεν έχουν όρεξη να φάνε ή έχουν τάση για έμετο, μπορούν να δοκιμάσουν να φάνε υδαρείς τροφές, όπως σούπα, γάλα ή χυμό φρούτων για να μην πέσει το σάκχαρό και να πίνουν πολλά υγρά για να μην αφυδατωθούν.

Ταξίδι με το αυτοκίνητο
Η οδήγηση δεν απαγορεύεται στα άτομα με διαβήτη. Ωστόσο, εάν ο οδηγός σε ένα ταξίδι με αυτοκίνητο πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη πρέπει να προσέχει τα εξής για την ασφάλεια τη δική του αλλά και των υπολοίπων:

• Εάν λαμβάνουν ινσουλίνη, θα πρέπει να έχουν λάβει ένα γεύμα πριν οδηγήσουν και να μετράνε το σάκχαρό τους όσο το δυνατό συχνότερα (π.χ. ανά δίωρο).
• Θα πρέπει να έχουν πάντα μαζί τους στο αυτοκίνητο τροφές, όπως ζάχαρη, μπισκότα ή χυμούς φρούτων. Σε μεγάλα ταξίδια, θα πρέπει να σταματάνε κάθε 2 ώρες και λαμβάνουν ένα σνακ.
• Όταν έχουν συμπτώματα υπογλυκαιμίας θα πρέπει να σταματάνε και να τα αντιμετωπίζουν βάσει του γνωστού πρωτοκόλλου (κανόνας του 15). Προσοχή: Μετά την αποκατάσταση της ευγλυκαιμίας, πρέπει να φάνε κάποιο υδατανθρακούχο γεύμα βραδείας αποδέσμευσης, π.χ. ένα τοστ με ζαμπόν και τυρί ή 1 κρουασάν, για να αποτραπεί η επανεμφάνιση υπογλυκαιμίας τις προσεχείς ώρες
• Δεν θα πρέπει να καταναλώνουν αλκοόλ πριν και κατά τη διάρκεια της οδήγησης. Το αλκοόλ δεν διαταράσσει μόνο τη νοητική συγκέντρωση και την ταχύτητα αντίδρασης αλλά ρίχνει απότομα και τα επίπεδα του σακχάρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Burnett JC. Long‐and Short‐Haul Travel by Air: Issues for People with Diabetes on Insulin. J Travel Med. 2006;13:255-60.
2. Chandran M, Edelman S. Have insulin, will fly: Diabetes management during air travel and time zone adjustment strategies. Clinical Diabetes. 2003;21:82-5.
3. DAFNE Study Group. Training in flexible, intensive insulin management to enable dietary freedom in people with type 1 diabetes: dose adjustment for normal eating (DAFNE) randomized controlled trial. BMJ. 2002;325:746.
4. Dhatariya, K., et al. NHS Diabetes guideline for the perioperative management of the adult patient with diabetes. Diabetic Medicine. 2012;29:420-33.
5. Hill David R, et al. The practice of travel medicine: guidelines by the Infectious Diseases Society of America." Clinical Infectious Diseases. 2006;43:1499-539.
6. Lumber T, Strainic P. Have insulin, will travel. Planning ahead will make traveling with insulin smooth sailing. Diabetes forecast. 2005;58:50-4.
7. Mayfield J, Reiber G, Sanders L, Janisse D, Pogach L. Preventive foot care in diabetes. Diabetes Care. 2004;27:S63-4.
8. Morteza I, Mahboobeh S H, Hossein P. Travel Guidance for People with Diabetes; A Narrative Review, Int J Travel Med Glob Health. 2015;3:143-147
9. Pinsker JE, Becker E, Mahnke CB, Ching M, Larson NS, Roy D. Extensive clinical experience: a simple guide to basal insulin adjustments for long-distance travel. J Diabetes Metab Disord. 2013;12:59.